Fotografia analogowa - wywoływanie zdjęc

Sesja odbyła się na jednym z zabytkowych cmentarzy w centrum Legnicy podczas zimnego, grudniowego popołudnia. Dominika była ubrana w puchową kurtkę, która swoim nowoczesnym wyglądem kontrastowała z atmosferą tego miejsca. Jej blady makijaż i mocno podkreślone oczy pięknie współgrały z puchem kaptura, który tworzył naturalne obramowanie.

Pogoda była typowa dla grudnia – wilgotne, chłodne powietrze i pochmurne niebo, które dodały zdjęciu surowego charakteru. Samo miejsce nie odgrywało większej roli. Tym, co było dla mnie istotne w czasie planowania zdjęcia były ograniczenia aparatu oraz pogoda.

Mój aparat był wyposażony w stałoogniskowy obiektyw o jasności f5,6 – w przypadku wielkoformatowych aparatów jest to dość standardowa wartość. W tamtym momencie było dla mnie jednak oczywiste, że będziemy pracować przy czasach naświetlania rzędu 0,5 sekundy. To oczywiście tworzy ryzyko poruszenia. W kasetach miałem załadowane błony Fomapan ISO 100. Mając ISO, jasność obiektywu i światłomierz mogłem już dokonywać wstępnych szacunkowych pomiarów światła, aby wybrać optymalne miejsce do zrobienia zdjęcia. Szacunkowy, ponieważ w fotografii wielkoformatowej pojawia się jeszcze jedna nieoczywista zmienna: tzw. Bellows extension factor ¹.

Pochmurne niebo jest dla mnie istotne, ponieważ gwarantuje miękkie cienie, ale serwuje bardzo monotonne niebo, które często przypomina białą prześwietloną plamę. Można z tym sobie radzić, używając filtrów połówkowych, czy też potem stosując maski. Innym sposobem jest kadrować, tak by tego nieba nie było zbyt wiele.

Po wyznaczeniu ostatecznego miejsca i wstępnym kadrowaniu dokonałem finalnego pomiaru światła. W tym przypadku użyłem pomiaru otoczenia z okolic twarzy, ponieważ chciałem, aby od tego punktu rozchodziły się wstępnie wszystkie cienie i jasności, by bladość skóry twarzy była punktem centralnym w całym spektrum szarości. Mając z wyobraźni estetykę starych filmów o wampirach zależało mi na uwypukleniu mocnego makijażu, stosując w ciemni agresywne filtry podbijające kontrast. To tyle z planowania.

Aparat został ustawiony na solidnym statywie, aby uniknąć nawet najmniejszych drgań. Po dokładnym dobraniu kadru i ustawieniu ostrości na matówce, wsunąłem kasetę z filmem, policzyłem do trzech i z pomocą węża spustowego naświetliłem film. Dla zagwarantowania najlepszej ostrości oglądałem matówkę pod lupą, robię, tak by kontrolować ostrość wybranego detalu. Wykonaliśmy łącznie 4 zdjęcia, ze względu na specyfikę tego typu sprzętu, każde ujęcie było przemyślane – w fotografii wielkoformatowej nie ma miejsca na przypadkowość i spontaniczność – albo uczciwiej: jest go o wiele mniej niż przy zgrabnych kamerach małoobrazkowych.

¹ Bellows extension factor – nie wiem, czy istnieje na to polska nazwa – jest to współczynnik, który opisuje zapotrzebowanie na kompensację czasu naświetlania wynikającą z odległości między obiektywem a filmem. Można powiedzieć kolokwialnie: im większa odległość między soczewą a filmem, tym obraz rzucany przez obiektyw na film jest słabszy. Aby więc prawidłowo naświetlić film trzeba dokonać odpowiedniej korekty czasu. Przy słabym oświetleniu może to oznaczać nawet sekundowe czasy naświetlania.

Po zakończeniu zdjęć film został ostrożnie wyjęty z kasety w ciemni fotograficznej i przygotowany do wywołania. Proces wywoływania odbywał się w koreksie – specjalnym urządzeniu umożliwiającym obróbkę filmu w całkowitej ciemności. Jest to naczynie w kształcie walca z kurtyną świetlną wewnątrz. Pozwala to na wlewanie i wylewanie chemii fotograficznej bez konieczności otwierania naczynia za każdym razem, narażając zawartość na naświetlenie. Na filmie po prawej widać jak wysuwam pręt, który jest używany do obracania wewnętrznym koszem, w którym są negatywy. Takie obracanie pozwala na lepszą penetrację chemii oraz jej stałą wewnętrzną rotację.

Po dokładnym przepłukaniu w wodzie rozwiesiłem negatywy do zupełnego osuszenia. Dla pewności zwykle zostawiam negatywy na 24 godziny. Na tym etapie mogę już wstępnie ocenić efekty pracy, ponieważ mając możliwość zrobić zdjęcia telefonem komórkowym i odwrócić cyfrowo kolory. Następuje czas czekania.

Po odpowiednim skadrowaniu zdjęcia rozpoczyna się proces ustalenia czasów naświetlania papieru. Ja do tego celu używam własnoręcznie zbudowanego zegara i maski. Robię eksperymentalne paski testowe i na tej podstawie wybieram optymalne czasy. Naświetlam papier przez pewien czas, odejmuję maskę i naświetlam ponownie, tworząc interesujący wizualnie materiał testowy, przypominający schodkowe wzory, od jasnego do ciemnego.

Kiedy mam już ustalony kadr, kontrast i czas, i jestem zadowolony z testowych naświetleń mogę do powiększalnika podać pełny arkusz papieru fotograficznego, ustawić zegar i uruchomić cały proces. Zwykle trwa to od kilku sekund, czasem minutę, ale to w bardzo specyficznych sytuacjach. Co do zasady wolniej znaczy lepiej, więc jeśli trzeba używać masek jest naturalnie lepiej naświetlać powoli, aby mieć duży margines błędu.

Materiały, których używam są różne – obecnie pracuję z papierem fotograficznym Foma, a wywołuję go w Tetenal Eukobrom. W przyszłości chcę przenieść się z koncentratów na proszki, ale póki co cenię sobie wygodę.

Ostatnią i najbardziej chyba ikoniczną częścią jest już wywoływanie odbitek w kuwetach przy charakterystycznym czerwonym świetle, ze względu na warunki panujące w ciemni ciężko jest tą prace udokumentować. Na szczęście owinięty telefon komórkowy nie emituje zbyt wiele światła i można próbować ten proces nagrywać. Oczywiście czerwone światło jest obowiązkowe prawie na każdym etapie pracy, jednak to właśnie moment pojawienia się pozytywu na papierze jest tym magicznym momentem, który tak wiele osób chyba lubi i kojarzy z fotografią analogową.

Naświetlony papier ląduje w kąpieli, w wywoływaczu, podczas tego procesu wyłania się finalny obraz. Kiedy mam już pozytyw na papierze przenoszę papier do kuwety zatrzymującej działanie wywoływacza, tam też papier jest wypłukiwany i ostatecznie ląduje w ostatniej kuwecie z utrwalaczem. Utrwalacz deaktywuje światłoczułość papieru, dzięki czemu papier nie poczernieje po kontakcie ze światłem.

Skanowanie negatywów, czy zdjęć uważam za osobną sztukę, nie ma jednego uniwersalnego sposobu i transfer obrazu zawsze niesie za sobą jakieś straty. Skan w moim odczuciu powinien jak najlepiej oddawać oryginał. Co jednak, kiedy po zeskanowaniu zdjęcia na ekranie widzę zupełnie inny obraz? Inne kontrasty, czy nasycenia? Inna nieoczywista sprawa to połysk, zdjęcie z półmatowym połyskiem zrobi inne wrażenie niż jego nawet najwierniejszy skan na ekranie? Być może przez tę digitalizację straciliśmy cząstkę piękna, jaka skrywa się w fizycznym obrazie?

Jak widzisz, nie był to poradnik, ale raczej próba stworzenia chronologicznego ciągu, który opisuje właściwie cały proces tworzenia zdjęcia. Nie jestem przekonany, czy pisanie poradników jest moją misją, skromność i niedostatki w wiedzy mógłby również spowodować, że czytanie moich porad mogłoby utrwalić jakieś złe nawyki. Fotografia analogowa jest na pewno dziś już postrzegana jako ekstrawagancka retro – moda. Częściowo się z tym zgadzam, choć akurat słowo moda mogę uznać za lekko obraźliwe. Moda przemija, tu mówimy o pasji.

Aby domknąć klamrę opowiem jeszcze, co się stało później: po wysuszeniu odbitek zapakowałem je do koperty, zabezpieczając kalką (odbitki czasem lubią się sklejać) i wysłałem, około tydzień później dostałem w prezencie taki oto film i kilka zdjęć. Tak mnie ta relacja ucieszyła, że za zgodą Bohaterki postanowiłem się otrzymanymi nagraniami podzielić.