Transfer nadruku z papieru na emulsję - średni format

W przeciwieństwie do arkuszy wielkiego formatu (gdzie ochrony nie ma) czy filmów małoobrazkowych (typ 135), które zamknięte są w szczelnym kanistrze, filmy średnioformatowe mają zupełnie inną konstrukcję i sposób pakowania. Nawinięte są na otwartą szpulę, bez dodatkowej  obudowy, a przed przypadkowym naświetleniem zabezpiecza je czarny papier ochronny – tzw. backing paper. I właśnie ten element okazuje się czasem piętą achillesową całej konstrukcji.

Papier ten jest pokryty charakterystycznymi wzorami – musi być kompatybilny z różnymi formatami i aparatami, także tymi starszymi, które nie mają mechanicznego licznika klatek. Dlatego naniesione są na niego rozmaite oznaczenia: cyfry, kropki, kwadraty, strzałki. Te znaki miały być pomocne – umożliwiały użytkownikowi precyzyjne ustawienie filmu w okienku podglądu znajdującym się z tyłu wielu starszych aparatów.

Zazwyczaj backing paper (papier ochronny filmu średnioformatowego) ma dwie wyraźnie różne strony – od strony emulsji jest czarny i matowy, zaprojektowany tak, by maksymalnie ograniczyć przenikanie światła i nie odbijać go w stronę filmu. Strona zewnętrzna – ta, którą widzi fotograf przez okienko w aparacie – również jest czarna, ale często pokryta jest białym nadrukiem (cyfry, symbole, znaki kontrolne), albo odwrotnie: jasna z ciemnymi oznaczeniami. Kluczowe jest to, by wszystkie informacje były dobrze widoczne nawet w trudnych warunkach oświetleniowych.

Aby zachować walor edukacyjny, pokażę teraz przykład – jak wygląda tylna klapa starego aparatu Agfa Billy. Widać na niej charakterystyczne czerwone okienko, przez które odczytujemy numer klatki bezpośrednio z backing paper. Na zdjęciu widoczna jest cyfra 4 – to znaczy, że film został przewinięty do czwartej klatki. Gdybym teraz przekręcił pokrętło dalej, numer zmieniłby się na 5, a film przesunąłby się o kolejne kilka centymetrów. Prosto i skutecznie – w ten sposób rozwiązano kwestię licznika klatek bez potrzeby stosowania skomplikowanych, precyzyjnych mechanizmów.

Sytuacja jednak komplikuje się, gdy weźmiemy pod uwagę, że "średni format" to tak naprawdę kilka różnych formatów. Najpopularniejsze to 6×4.5, 6×6, 6×7, 6×9 czy nawet 6×12. Każdy z nich ma inny rozmiar klatki, co oznacza, że film musi być przewijany na różne długości. Dlatego na backing paper znajdziesz kilka rzędów numeracji – osobny dla każdego formatu. W aparacie typu 6×6 będziesz używać jednego wiersza cyfr, w 6×9 innego. To trochę zagmatwane, ale jeśli tu trafiłeś, to najprawdopodobniej szukasz odpowiedzi na konkretny problem – i wiesz już, o co chodzi.

I tu dochodzimy do końca tej historii – spróbujmy sobie odpowiedzieć.

Nadruk z backing paperu / papieu ochronnego, pod wpływem czasu, temperatury, a według niektórych źródeł także wilgoci, stopniowo odcisnął się na emulsji światłoczułej. Zamiast być tylko powierzchownym śladem, stał się integralną częścią obrazu – tak samo utrwaloną, jak każdy inny fragment kadru.

Gdy po wywołaniu pierwszy raz spojrzałem na film, nie mogłem zrozumieć, co się stało. Myślałem, że to może zwykłe zabrudzenie – może nadruk da się spłukać, zetrzeć? Ale nie. Te cyfry, znaki i linie nie były już nadrukiem. One zostały... sfotografowane. Znalazły się w obrazie.

Mając pięć rolek do porównania, szybko namierzyłem winowajcę – ISO 200. Rolka, którą kupiłem kilka lat wcześniej „na próbę”, a potem zapomniałem. Zauważyłem, że film miał inny kolor – był lekko żółtawy. Może też delikatnie lepki, choć to akurat mogło być subiektywne odczucie (mokre filmy często sprawiają podobne wrażenie).

W skrócie – doszło tu do zjawiska podobnego jak przy odbitce stykowej. Kontakt między emulsją a nadrukiem był długotrwały, niemal nieruchomy. Transfer był powolny, ale skuteczny. Lata zrobiły swoje i cała zawartość papieru ochronnego „odcisnęła się” na klatkach filmu.

Nie wiem do końca, jak to się dokładnie dzieje. Czy to reakcja fotochemiczna? Czysto chemiczna? A może materiał był narażony na jakieś promieniowanie? Trudno powiedzieć. Ale efekt jest nieodwracalny.

Jak temu zapobiec?

Po tej lekcji poczytałem, pogrzebałem w źródłach i zebrałem kilka prostych zasad – żeby uprościć Ci research:

• Przechowuj film w chłodnym, suchym miejscu – najlepiej w lodówce. Ciemność i niska temperatura znacząco spowalniają procesy chemiczne.

• Nie zostawiaj załadowanego filmu w aparacie zbyt długo – szczególnie, jeśli zdjęcia są już zrobione, a film czeka na wywołanie. Kontakt emulsji z nadrukiem trwa wtedy najdłużej.

• Unikaj wilgoci – jeśli mieszkasz w miejscu o podwyższonej wilgotności, przechowuj filmy w szczelnych pojemnikach z pochłaniaczem wilgoci.

• Wywołuj film możliwie szybko po naświetleniu – im krócej film czeka, tym mniejsze ryzyko, że emulsja przejmie coś, czego nie powinna.

Do zdjęcia zapozowała niezwykle fotogeniczna i utalentowana Pani Fotograf — Dominika SWR. Jej wyjątkowe prace możecie podziwiać między innymi na Instagramie. To fascynująca postać, która z równą swobodą odnajduje się zarówno przed, jak i za obiektywem.

Dominika SWR to osoba, która zawsze zostawia po sobie przyjemny niedosyt — taki, który sprawia, że chce się więcej. Śledzę jej twórczość z prawdziwą fascynacją, bo za każdym razem wnosi coś wartościowego: obraz, słowo, gest. A kiedy staje przed moim obiektywem i pozwala mi być częścią tej chwili, czuję przyjemne wyróżnienie.